Een gesprek met jeugdzorgbegeleider Okan over onvoorwaardelijke zorg

Wat betekent een onvoorwaardelijke relatie met een jongere voor jou?
Voor mij betekent een onvoorwaardelijke relatie dat ik helemaal naast een jongere sta, zonder voorwaarden. Het gaat erom dat hij voelt dat ik er ben, wat er ook gebeurt. Kijk, als een bij ons binnenkomt, is het vertrouwen vaak helemaal weg. Zo iemand vertrouwt mensen niet zomaar, zeker niet na wat hij allemaal heeft meegemaakt. Dat vertrouwen opbouwen is altijd de eerste stap. Daar steek ik veel geduld en tijd in, want ik wil niet alleen dat de jongere weet dat ik er ben, maar dat de jongere het ook écht voelt. En dat vertrouwen, dat ontstaat niet zomaar – dat is stap voor stap werken aan iets wat niet meteen zichtbaar is.

– In het begin moet je gewoon volop vertrouwen opbouwen, laten zien dat jij niet zo’n iemand bent die pijn wil doen, maar dat jij iemand bent die wil helpen. –

Hoe bouw je dat vertrouwen op bij jongeren die zulke heftige ervaringen achter de rug hebben?
Vertrouwen ontstaat alleen als je de jongere laat ervaren dat je er echt bent. Dat doe ik door er te zijn, te luisteren en dingen te laten zien die hij thuis misschien niet heeft meegekregen, zoals respect en normen en waarden. Voor mij betekent respect dat ik niet zomaar iets van hem eis, maar dat ik het laat ontstaan door consequent te zijn en hem te laten zien hoe respect werkt.

Ik gebruik vaak spiegelgedrag. Als een jongere bijvoorbeeld negatieve aandacht vraagt, reageer ik soms bewust op eenzelfde manier. Dan vraag ik hem daarna, vond je het leuk wat ik deed? Wat doet dat met je? Zo kan ik hem laten voelen hoe zijn gedrag overkomt zonder dat ik het uitleg met woorden. Want, kijk, je kan heel veel hebben meegemaakt, maar uiteindelijk zijn we allemaal mensen, en je kunt met respect leren omgaan, wat er ook is gebeurd.

– Het is eigenlijk heel eenvoudig: ik wil een voorbeeld zijn voor deze kinderen. Ik laat ze zien wat goed gedrag is door het voor te leven, door spiegelgedrag en consequent te zijn. –

Wat doe je precies om te zorgen voor een veilige en vertrouwensvolle omgeving voor de jongere?
Ik merk vaak al aan de kleinste signalen of iets niet goed zit bij een jongere. Een bepaalde blik, een gespannen houding, de manier waarop hij zich beweegt – dat zegt vaak al alles. Het zijn subtiele aanwijzingen die laten zien dat een jongere spanning opbouwt of moeite heeft zijn emoties te uiten. Die zwakke signalen pik ik op en ik kan dat omzetten in actie door hem bijvoorbeeld even uit de situatie te halen.

Ik heb jaren in de psychiatrie en gehandicaptenzorg gewerkt, en daardoor zie ik soms wat anderen misschien niet zien. Sommige jongeren durven en/of kunnen nu eenmaal hun emotionele kant niet te laten zien in een groep. Ik voel meestal al voordat het echt gebeurt dat er spanning is. Juist dan is het belangrijk om in te grijpen, voordat de emoties hoog oplopen. Als ik vroeg kan ingrijpen, geef ik de jongere de kans om op een andere manier te reageren dan met agressie. Door hem op tijd uit de situatie te halen en in een prikkelarme omgeving te brengen, kan ik hem helpen zijn gevoelens te uiten. Meestal begint hij dan te huilen of vertelt hij zijn verhaal. Dan heeft hij de ruimte om zich op een andere manier uit te drukken.

– Het mooie aan mijn werk is dat ik naast zo’n kind kan staan, zijn hand kan vasthouden, en samen met hem door die moeilijke weg kan wandelen. –

Wat helpt jou om onvoorwaardelijk naast een jongere te blijven staan, zelfs als het zwaar wordt?
Ik ben altijd iemand geweest die privé en werk gescheiden houdt, maar sommige casussen raken me toch diep. Het komt ook door mijn eigen achtergrond. Ik heb zelf veel meegemaakt op jonge leeftijd en altijd voor mezelf moeten vechten. Daardoor kan ik me in jongeren verplaatsen en henbegrijpen.

Geduld is daarbij echt de sleutel. Geduld en niet opgeven, dat is mijn motto. Als je een dag hebt die tegenzit, betekent dat alleen maar dat er nog veel dagen zullen komen die de moeite waard zijn.

Soms is het inderdaad zwaar, en dan denk ik ook weleens dat ik niet meer verder kan. Maar juist op die dagen gebeuren de momenten die alles de moeite waard maken, zoals aan het eind van de dag een knuffel of een bedankje van een jongere. Dat is wat me steeds weer motiveert om door te gaan.

– Wat mijn motivatie is om door te gaan? Als een jongere aan het eind van de dag een knuffel geeft en bedankt voor je aanwezigheid. Dat maakt het allemaal de moeite waard. –

Hoe ga je om met grenzen stellen zonder de band met een jongere te verliezen?
Bij een jongere die zwaar getraumatiseerd is, probeer ik die balans te vinden door structuur en duidelijkheid te bieden, maar ook een veilige omgeving te creëren zonder teveel druk op te leggen. Sommige kinderen hebben nu eenmaal dat beetje extra aandacht nodig en moeten kunnen ervaren dat iemand naast hen blijft staan, ongeacht wat er gebeurt. Vooral kinderen die thuis niet de zorg en liefde hebben gekregen die ze verdienen, moeten dat bij ons wél kunnen ervaren.

Ik merk dat duidelijke afspraken daarbij helpen. Consequent zijn is essentieel. Als het een keer misgaat, bespreek ik dat met de jongere en nemen we samen de verantwoording. Het draait om wederzijds respect en het nakomen van afspraken, waardoor de jongere weet dat ik betrouwbaar ben.

Is het moeilijk om geen afhankelijkheid te creëren in een onvoorwaardelijke relatie?
Ja, dat is altijd een risico, vooral wanneer je een sterke band hebt opgebouwd. Ik heb vaak een hechte band, maar ik maak altijd duidelijk dat ik begeleider ben, geen familie. Ik ben er, ik help, maar uiteindelijk moet de jongere zelfstandig worden.

Dat betekent dat ik de jongere soms bewust los moet laten en ruimte geef om dingen zelf te proberen. Ik wil niet dat de jongere afhankelijk wordt van mijn begeleiding. Het is een proces van langzaamaan losser begeleiden, zodat de jongere op eigen kracht kan functioneren en zich ook comfortabel voelt met anderen in de groep. In de beginperiode is het belangrijk dat de jongere zich veilig voelt en weet dat ik er ben, maar na verloop van tijd probeer ik de begeleiding steeds wat meer los te laten, zodat de jongere kan leren om zelfstandig te functioneren.

Voor mij is het essentieel om een jongere niet zomaar in een groep te plaatsen zonder stabiliteit. Je kunt geen beschadigd kind zonder voorbereiding in een groep gooien. Eerst moet ik helpen stabiliseren, zodat de jongere zich veilig voelt. Pas daarna kan hij die stap naar zelfstandigheid maken.

– Kinderen die niets hebben gehad, die moeten die aandacht en veiligheid van ons krijgen. Ze verdienen het om iemand naast zich te hebben die echt naar hen luistert. –

Welke lessen heb je zelf geleerd door het opbouwen van onvoorwaardelijke relaties in je werk?
In dit werk leer ik iedere dag weer iets nieuws. Wat me het meest bijblijft, is hoe belangrijk geduld is. Je moet de langste adem hebben, dat is echt mijn motto. Geduld wordt altijd beloond. Geduld is wat me door de zwaarste dagen heen helpt. Als ik zie dat een jongere stappen maakt die hij eerst niet kon zetten – zoals leren lezen, schrijven of zelfs Nederlands spreken – dan zijn dat de grootste overwinningen. Die momenten geven me de energie om door te gaan. Daar krijg ik energie van. Dat maakt het werk echt mooi.

– Ik geloof dat je degene met de langste adem moet zijn. Als je niet opgeeft, als je erbij blijft, dan bouw je een band op die door niets anders kan worden vervangen. Geduld wordt altijd beloond. –

Over onvoorwaardelijke relatie
Onze ambitie bij D3 is om te werken vanuit een onvoorwaardelijke relatie met onze jongeren. Dit betekent dat we voorbij het gedrag van de jongere kijken en ons richten op wat hij écht nodig heeft. Juist op de moeilijke momenten – wanneer een jongere boos, agressief of vechtend is – zijn wij er voor hem. Dan helpen afwijzing of afzondering niet; wat hij nodig heeft, is een volwassene die blijft, die niet wegkijkt.

Onvoorwaardelijkheid betekent dat we niet opgeven als het zwaar wordt. We streven ernaar om jongeren niet door te plaatsen van de ene instelling naar de andere, maar juist om hen een stabiele basis te bieden. Daarom zien wij onze crisisgroep we als een fase in hun ontwikkeling, niet als een doorstroomlocatie naar (weer) een andere instelling.

Natuurlijk is dit niet altijd gemakkelijk en soms lukt het niet om alles te geven wat de jongere nodig heeft. Toch is dit onze ambitie, en we werken er samen hard aan om dit waar te maken.

Het verhaal van Okan laat zien hoe jeugdzorgwerkers bij D3 in de praktijk vormgeven aan deze onvoorwaardelijke betrokkenheid. Zijn inzet is een inspiratiebron voor ons allemaal en laat zien wat het betekent om echt naast een jongere te blijven staan.

Over verhalen die verbindenWij delen deze D3-verhalen om te laten zien wat onvoorwaardelijke zorg in de praktijk betekent. Niet om onszelf te profileren, maar om anderen te inspireren en van elkaar te leren. Want verhalen uit de praktijk kunnen de jeugdzorg verbeteren en versterken.

Bij D3 geloven we dat échte verandering begint bij het durven blijven staan. Door onze ervaringen te delen, hopen we bij te dragen aan een jeugdzorg die niet wegkijkt, maar juist dichtbij blijft – ook als het moeilijk wordt.

Wil je meer weten over onze aanpak of heb je vragen over onze zorg? Neem dan gerust contact met ons op.